ത്രയംബകേശ്വരക്ഷേത്രം
===========
ശിവപുരാണവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട്, അതിവിശിഷ്ഠമെന്നു കരുതിപ്പോരുന്ന 12 ജ്യോതിര്‍ലിംഗങ്ങളിലൊന്നാണ് മഹാരാഷ്ട്രയിലെ നാസിക്കില്‍, ഗോദാവരി നദിയുടെ ഉത്ഭവസ്ഥാനത്തു സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ത്രയംബകേശ്വരക്ഷേത്രം .സൃഷ്ടിയുടെ മേല്ക്കോയ്മയേക്കുറിച്ച് ഒരിക്കല്‍ ബ്രഹ്മാവും മഹാവിഷ്ണുവുമായി ഒരു തര്‍ക്കം ഉണ്ടായി. അവരെ പരീക്ഷിക്കാനെന്നോണം മഹേശ്വരന്‍ ത്രിലോകങ്ങളെ അന്തമായൊരു ദീപതംഭത്തില്‍ അന്തര്‍ലീനമാക്കി. ബ്രഹ്മാവും വിഷ്ണുവുംഈ ജ്യോതിര്‍ലിംഗത്തിന്റെ അറ്റം കണ്ടെത്താനായി ഇരുവശങ്ങളിലേയ്ക്കും യാത്രയായി. മടങ്ങിവന്ന ബ്രഹമാവ് താന്‍ അതിന്റെ ഉത്ഭവസ്ഥാനം കണ്ടു എന്നു കള്ളം പറഞ്ഞു. മഹാവിഷ്ണു ആകട്ടെ തന്റെ പ്രാജയം സമ്മതിക്കുകയും ചെയ്തു. കോപിഷ്ടനായ മഹേശ്വരന്‍,മറ്റൊരു ദീപസ്തംഭമായി പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ട് , മതാനുഷ്ഠാന ചടങ്ങുകളില്‍ ബ്രഹ്മാവിനെ ഉള്‍പ്പെടുത്തതെ പോകട്ടെ എന്നു ശപിക്കുകയും മഹവിഷ്ണുവിനെ കല്പാന്തകാലത്തോളം ആരാധിക്കുമറാകട്ടെ എന്നനുഗ്രഹിക്കുകയും ചെയ്തു. മഹേശ്വരന്‍ ഇത്തരത്തില്‍ ദീപസ്തംഭരൂപത്തില്‍ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ട 64 ജ്യോതിര്‍ലിംഗക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ ഏറ്റവും വിശിഷ്ടമെന്നു കരുതുന്ന 12 ക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ ഒന്നാണ് ത്രയംബകേശ്വരക്ഷേത്രം .
ഇന്ത്യൻ ഉപഭൂഖണ്ഡത്തിലെ ഏറ്റവും ദൈർഘ്യമേറിയ നദിയായ ഗോദാവരിയുടെ ഉദ്ഭവസ്ഥാനത്താണ് ഈ ശിവക്ഷേത്രം സ്ഥിതിചെയ്യുന്നത്. ഒരിക്കൽ ദക്ഷിണഭാരതത്തിൽ അതികഠിനമായ വരൾച്ച അനുഭവപ്പെടുകയുണ്ടായ്. വരൾച്ചയിൽനിന്നും ജീവജാലങ്ങളെ രക്ഷിക്കാനായ് ഗൗതമ ഋഷി ഭഗവാൻ ശിവനെ ആരാധിക്കാനാരംഭിച്ചു. ഗൗതമനിൽ പ്രസീതനായ ശിവൻ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുകയും ദക്ഷിണ ഭാരതത്തെ വരൾച്ചയിൽനിന്നും രക്ഷിക്കാൻ ഗോദാവരിനദിയെ സൃഷ്ടിച്ചു എന്നുമാണ് ഐതിഹ്യം. ഗൗതമന്റെ പ്രാർഥന മാനിച്ച് ശിവ ഭഗവാൻ ഗോദാവരീ നദിയുടെ ഉദ്ഭവസ്ഥാനത്ത് ജ്യോതിർലിംഗ സ്വരൂപത്തിൽ അധിവസിച്ചു. ഇതാണ് ത്രയംബകേശ്വര ജ്യോതിർലിംഗം.
ത്രയംബകേശ്വർ ക്ഷേത്രത്തിനകത്ത് മൂന്ന് ശിവലിംഗങ്ങളുണ്ട്. ഇവ മൂന്നിലുമായ് ബ്രഹ്മാ വിഷ്ണു മഹേശ്വരന്മാർ നിവസിക്കുന്നു. ത്രിമൂർത്തികൾ മൂന്നുപേരും നിവസിക്കുന്ന ജ്യോതിർലിംഗം എന്നതാണ് ത്രയംബകേശ്വർ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ പ്രത്യേകത.
ഈ ക്ഷേത്രത്തിലെ അഭിഷേകപൂജകള്‍ രവിലെ 6 മണി മുതല്‍ 7 മണി വരെയാണ്. അതാകട്ടെ മറ്റുള്ള ക്ഷേത്രങ്ങളിലേതുപോലെ സ്ത്രീകള്‍ക്കു സ്വയം ചെയ്യാനുമാവില്ല. അതിനുള്ള പ്രത്യേകപൂജാരിമാരാണതു ചെയ്യുക. ബാക്കിയുള്ള സമയങ്ങളില്‍ ക്ഷേത്രദര്‍ശനം സാധ്യമാകും. വളരെ തിരക്കുള്ള ക്ഷേത്രമാകയാല്‍ ദര്‍ശനത്തിനായുള്ള ഭകതരുടെ നീണ്ട നിര എപ്പോഴുമുണ്ടാകും. ക്ഷേത്രദര്‍ശനം വേഗത്തില്‍ ലഭിക്കുന്നതിനായി 200 രൂപയുടെ വി ഐ പി ടിക്കറ്റ് എടുക്കാവുന്നതാണ്.
കരിങ്കല്ലിൽ തീർത്തിരിക്കുന്ന ത്രയംബകേശ്വര ക്ഷേത്രം മറാത്താ ഹൈന്ദവ വാസ്തുവിദ്യയുടെ ഒരു ഉത്തമ ഉദാഹരണമാണ്. നാം ഇന്നുകാണുന്ന ക്ഷേത്രത്തിന്റെ നിർമ്മാണത്തിനുപയോഗിച്ചിരിക്കുന്ന വാസ്തുശൈലി ഹേമാത്പന്തി എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു നാസികിലെ ബ്രഹ്മഗിരിക്കുന്നുകളുടെ താഴ്വരാപ്രദേശത്താണ് ഈ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ സ്ഥാനം. ദേവന്മാർ, മൃഗങ്ങൾ, യക്ഷർ തുടങ്ങിയവരുടെ ശില്പങ്ങൾ കൊണ്ട് ക്ഷേത്രം അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു.സമചതുരാകൃതിയിലുള്ള ഗർഭഗൃഹത്തിനു മുകളിലായ് ഉയരമുള്ള ശിഖരം സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. അതിനുമുകളിലായ് ഒരു സുവർണ്ണകലശവുമുണ്ട്. മോക്ഷദായകമാണ് ത്രയംബകേശ്വര ക്ഷേത്രത്തിലെ ജ്യോതിര്‍ലിംഗം തൊഴുന്നത് എന്നാണ് വിശ്വാസം.
ക്ഷേത്രത്തിലേയ്ക്കാവശ്യമായ പൂജാസന്നാഹങ്ങളൊക്കെ ക്ഷേത്രത്തോടു അടുത്തു തന്നെയുള്ള വില്പനകേന്ദ്രങ്ങളില്‍ ലഭ്യമാണ്. ക്യാമറ, മൊബൈല്‍ മുതലായവയൊന്നും ക്ഷേത്രത്തില്‍ പ്രവേശിപ്പിക്കാനാവില്ല. അതൊക്കെ അടങ്ങുന്ന ബാഗ് ക്ലോക്ക് റൂമില്‍ ഭദ്രമായി സൂക്ഷിക്കുന്നതാണ്. പുറത്ത് പശുക്കള്‍ക്കു പുല്ലുകൊടുക്കുന്നതിനായി അതുമായി ധാരാളം പേര്‍ നമ്മെ സമീപിക്കും . വളരെ ശ്രദ്ധിച്ചില്ലെങ്കില്‍ പുല്ലിന്റെ പേരില്‍ അവര്‍ നമ്മളില്‍ നിന്നു നല്ലൊരു തുക ഈടാക്കും
നാസിക്കിലേക്ക് എത്തിച്ചേരുക എന്നത് ബുദ്ധിമുട്ടുള്ള കാര്യമല്ല. ഏതാണ്ട് മധ്യഭാഗത്തായി കിടക്കുന്ന നാസിക്കിലേക്ക് വിമാന, റെയില്‍, റോഡ് മാര്‍ഗങ്ങളില്‍ എത്താനെളുപ്പമാണ്. നാസിക്കാണ് ഏറ്റവും അടുത്ത വിമാനത്താവളം. നാസിക് റെയില്‍വേ സ്റ്റേഷനിലേക്ക് മുംബൈ, പുനെ, ഹൈദരാബാദ്, ബാംഗ്ലൂര്‍ തുടങ്ങിയ സ്ഥലങ്ങളില്‍ നിന്നും നിരവധി ട്രെയിനുകളുണ്ട്. സ്റ്റേറ്റ് ട്രാന്‍സ്‌പോര്‍ട്ട് സര്‍വ്വീസും പ്രൈവറ്റ് വാഹനങ്ങളുമായി റോഡ് മാര്‍ഗവും നാസിക്കിലെത്താന്‍ നിരവധി സാധ്യതകളുണ്ട്. ഒരുപാടു ക്ഷേത്രങ്ങളുള്ള പ്രമുഖമായ തീര്‍ത്ഥാടന കേന്ദ്രവും അതോടൊപ്പം തന്ന ഇന്ത്യയുടെ ചരിത്രത്തിലേക്ക് കടന്നുചെല്ലാവുന്ന വിവരങ്ങള്‍ തരുന്ന സാംസ്‌കാരിക കേന്ദ്രങ്ങളുമുള്ള നാസിക്കിലേക്ക് ഒരു യാത്ര എന്തുകൊണ്ടും ആസ്വാദ്യകരമാകുമെന്ന കാര്യത്തില്‍ സംശയം വേണ്ട. മുന്തിരിത്തോട്ടങ്ങളുടെ നാടായ നാസിക്ക് ആ സൗന്ദര്യവും നമുക്കു കാട്ടിത്തരും .
===========
ശിവപുരാണവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട്, അതിവിശിഷ്ഠമെന്നു കരുതിപ്പോരുന്ന 12 ജ്യോതിര്‍ലിംഗങ്ങളിലൊന്നാണ് മഹാരാഷ്ട്രയിലെ നാസിക്കില്‍, ഗോദാവരി നദിയുടെ ഉത്ഭവസ്ഥാനത്തു സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ത്രയംബകേശ്വരക്ഷേത്രം .സൃഷ്ടിയുടെ മേല്ക്കോയ്മയേക്കുറിച്ച് ഒരിക്കല്‍ ബ്രഹ്മാവും മഹാവിഷ്ണുവുമായി ഒരു തര്‍ക്കം ഉണ്ടായി. അവരെ പരീക്ഷിക്കാനെന്നോണം മഹേശ്വരന്‍ ത്രിലോകങ്ങളെ അന്തമായൊരു ദീപതംഭത്തില്‍ അന്തര്‍ലീനമാക്കി. ബ്രഹ്മാവും വിഷ്ണുവുംഈ ജ്യോതിര്‍ലിംഗത്തിന്റെ അറ്റം കണ്ടെത്താനായി ഇരുവശങ്ങളിലേയ്ക്കും യാത്രയായി. മടങ്ങിവന്ന ബ്രഹമാവ് താന്‍ അതിന്റെ ഉത്ഭവസ്ഥാനം കണ്ടു എന്നു കള്ളം പറഞ്ഞു. മഹാവിഷ്ണു ആകട്ടെ തന്റെ പ്രാജയം സമ്മതിക്കുകയും ചെയ്തു. കോപിഷ്ടനായ മഹേശ്വരന്‍,മറ്റൊരു ദീപസ്തംഭമായി പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ട് , മതാനുഷ്ഠാന ചടങ്ങുകളില്‍ ബ്രഹ്മാവിനെ ഉള്‍പ്പെടുത്തതെ പോകട്ടെ എന്നു ശപിക്കുകയും മഹവിഷ്ണുവിനെ കല്പാന്തകാലത്തോളം ആരാധിക്കുമറാകട്ടെ എന്നനുഗ്രഹിക്കുകയും ചെയ്തു. മഹേശ്വരന്‍ ഇത്തരത്തില്‍ ദീപസ്തംഭരൂപത്തില്‍ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ട 64 ജ്യോതിര്‍ലിംഗക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ ഏറ്റവും വിശിഷ്ടമെന്നു കരുതുന്ന 12 ക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ ഒന്നാണ് ത്രയംബകേശ്വരക്ഷേത്രം .
ഇന്ത്യൻ ഉപഭൂഖണ്ഡത്തിലെ ഏറ്റവും ദൈർഘ്യമേറിയ നദിയായ ഗോദാവരിയുടെ ഉദ്ഭവസ്ഥാനത്താണ് ഈ ശിവക്ഷേത്രം സ്ഥിതിചെയ്യുന്നത്. ഒരിക്കൽ ദക്ഷിണഭാരതത്തിൽ അതികഠിനമായ വരൾച്ച അനുഭവപ്പെടുകയുണ്ടായ്. വരൾച്ചയിൽനിന്നും ജീവജാലങ്ങളെ രക്ഷിക്കാനായ് ഗൗതമ ഋഷി ഭഗവാൻ ശിവനെ ആരാധിക്കാനാരംഭിച്ചു. ഗൗതമനിൽ പ്രസീതനായ ശിവൻ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുകയും ദക്ഷിണ ഭാരതത്തെ വരൾച്ചയിൽനിന്നും രക്ഷിക്കാൻ ഗോദാവരിനദിയെ സൃഷ്ടിച്ചു എന്നുമാണ് ഐതിഹ്യം. ഗൗതമന്റെ പ്രാർഥന മാനിച്ച് ശിവ ഭഗവാൻ ഗോദാവരീ നദിയുടെ ഉദ്ഭവസ്ഥാനത്ത് ജ്യോതിർലിംഗ സ്വരൂപത്തിൽ അധിവസിച്ചു. ഇതാണ് ത്രയംബകേശ്വര ജ്യോതിർലിംഗം.
ത്രയംബകേശ്വർ ക്ഷേത്രത്തിനകത്ത് മൂന്ന് ശിവലിംഗങ്ങളുണ്ട്. ഇവ മൂന്നിലുമായ് ബ്രഹ്മാ വിഷ്ണു മഹേശ്വരന്മാർ നിവസിക്കുന്നു. ത്രിമൂർത്തികൾ മൂന്നുപേരും നിവസിക്കുന്ന ജ്യോതിർലിംഗം എന്നതാണ് ത്രയംബകേശ്വർ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ പ്രത്യേകത.
ഈ ക്ഷേത്രത്തിലെ അഭിഷേകപൂജകള്‍ രവിലെ 6 മണി മുതല്‍ 7 മണി വരെയാണ്. അതാകട്ടെ മറ്റുള്ള ക്ഷേത്രങ്ങളിലേതുപോലെ സ്ത്രീകള്‍ക്കു സ്വയം ചെയ്യാനുമാവില്ല. അതിനുള്ള പ്രത്യേകപൂജാരിമാരാണതു ചെയ്യുക. ബാക്കിയുള്ള സമയങ്ങളില്‍ ക്ഷേത്രദര്‍ശനം സാധ്യമാകും. വളരെ തിരക്കുള്ള ക്ഷേത്രമാകയാല്‍ ദര്‍ശനത്തിനായുള്ള ഭകതരുടെ നീണ്ട നിര എപ്പോഴുമുണ്ടാകും. ക്ഷേത്രദര്‍ശനം വേഗത്തില്‍ ലഭിക്കുന്നതിനായി 200 രൂപയുടെ വി ഐ പി ടിക്കറ്റ് എടുക്കാവുന്നതാണ്.
കരിങ്കല്ലിൽ തീർത്തിരിക്കുന്ന ത്രയംബകേശ്വര ക്ഷേത്രം മറാത്താ ഹൈന്ദവ വാസ്തുവിദ്യയുടെ ഒരു ഉത്തമ ഉദാഹരണമാണ്. നാം ഇന്നുകാണുന്ന ക്ഷേത്രത്തിന്റെ നിർമ്മാണത്തിനുപയോഗിച്ചിരിക്കുന്ന വാസ്തുശൈലി ഹേമാത്പന്തി എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു നാസികിലെ ബ്രഹ്മഗിരിക്കുന്നുകളുടെ താഴ്വരാപ്രദേശത്താണ് ഈ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ സ്ഥാനം. ദേവന്മാർ, മൃഗങ്ങൾ, യക്ഷർ തുടങ്ങിയവരുടെ ശില്പങ്ങൾ കൊണ്ട് ക്ഷേത്രം അലങ്കരിച്ചിരിക്കുന്നു.സമചതുരാകൃതിയിലുള്ള ഗർഭഗൃഹത്തിനു മുകളിലായ് ഉയരമുള്ള ശിഖരം സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. അതിനുമുകളിലായ് ഒരു സുവർണ്ണകലശവുമുണ്ട്. മോക്ഷദായകമാണ് ത്രയംബകേശ്വര ക്ഷേത്രത്തിലെ ജ്യോതിര്‍ലിംഗം തൊഴുന്നത് എന്നാണ് വിശ്വാസം.
ക്ഷേത്രത്തിലേയ്ക്കാവശ്യമായ പൂജാസന്നാഹങ്ങളൊക്കെ ക്ഷേത്രത്തോടു അടുത്തു തന്നെയുള്ള വില്പനകേന്ദ്രങ്ങളില്‍ ലഭ്യമാണ്. ക്യാമറ, മൊബൈല്‍ മുതലായവയൊന്നും ക്ഷേത്രത്തില്‍ പ്രവേശിപ്പിക്കാനാവില്ല. അതൊക്കെ അടങ്ങുന്ന ബാഗ് ക്ലോക്ക് റൂമില്‍ ഭദ്രമായി സൂക്ഷിക്കുന്നതാണ്. പുറത്ത് പശുക്കള്‍ക്കു പുല്ലുകൊടുക്കുന്നതിനായി അതുമായി ധാരാളം പേര്‍ നമ്മെ സമീപിക്കും . വളരെ ശ്രദ്ധിച്ചില്ലെങ്കില്‍ പുല്ലിന്റെ പേരില്‍ അവര്‍ നമ്മളില്‍ നിന്നു നല്ലൊരു തുക ഈടാക്കും
നാസിക്കിലേക്ക് എത്തിച്ചേരുക എന്നത് ബുദ്ധിമുട്ടുള്ള കാര്യമല്ല. ഏതാണ്ട് മധ്യഭാഗത്തായി കിടക്കുന്ന നാസിക്കിലേക്ക് വിമാന, റെയില്‍, റോഡ് മാര്‍ഗങ്ങളില്‍ എത്താനെളുപ്പമാണ്. നാസിക്കാണ് ഏറ്റവും അടുത്ത വിമാനത്താവളം. നാസിക് റെയില്‍വേ സ്റ്റേഷനിലേക്ക് മുംബൈ, പുനെ, ഹൈദരാബാദ്, ബാംഗ്ലൂര്‍ തുടങ്ങിയ സ്ഥലങ്ങളില്‍ നിന്നും നിരവധി ട്രെയിനുകളുണ്ട്. സ്റ്റേറ്റ് ട്രാന്‍സ്‌പോര്‍ട്ട് സര്‍വ്വീസും പ്രൈവറ്റ് വാഹനങ്ങളുമായി റോഡ് മാര്‍ഗവും നാസിക്കിലെത്താന്‍ നിരവധി സാധ്യതകളുണ്ട്. ഒരുപാടു ക്ഷേത്രങ്ങളുള്ള പ്രമുഖമായ തീര്‍ത്ഥാടന കേന്ദ്രവും അതോടൊപ്പം തന്ന ഇന്ത്യയുടെ ചരിത്രത്തിലേക്ക് കടന്നുചെല്ലാവുന്ന വിവരങ്ങള്‍ തരുന്ന സാംസ്‌കാരിക കേന്ദ്രങ്ങളുമുള്ള നാസിക്കിലേക്ക് ഒരു യാത്ര എന്തുകൊണ്ടും ആസ്വാദ്യകരമാകുമെന്ന കാര്യത്തില്‍ സംശയം വേണ്ട. മുന്തിരിത്തോട്ടങ്ങളുടെ നാടായ നാസിക്ക് ആ സൗന്ദര്യവും നമുക്കു കാട്ടിത്തരും .
